मेंदूचा पक्षाघात (स्ट्रोक) म्हणजे काय?

ब्रेन अॅटॅक किंवा सेरेब्रोव्हॅस्क्युलर अॅक्स‌डिंट या नावाने ओळखला जाणारा मेंदूचा पक्षाघात हा मेंदूच्या काही भागाला होणाऱ्या रक्तपुरवठ्यात अडथळा निर्माण झाल्याने व त्यामुळे मेंदूच्या कार्यात बिघाड झाल्याने होणारा हा आजार आहे.


पक्षाघात (स्ट्रोक) हा उतारवयामध्ये होणारा आजार राहिलेला नाही. तरुण वयामध्येही पक्षाघात होण्याचे प्रमाण सातत्याने वाढत आहे. मात्र याबद्दल सर्वसामान्यांमध्ये जाणीव जागृती नाही. पक्षाघातासाठी सर्वसाधारणपणे वापरण्यात येणारी संज्ञा 'स्ट्रोक' ही आहे.

स्ट्रोक हा सर्वसाधारणपणे उतारवयात होण्याचा आजार असला, तरी अलीकडे तरुण वयातही स्ट्रोक येण्याचे प्रमाण वाढले आहे. उच्च रक्तदाब, मधुमेह हृदयविकार, उच्च कोलेस्ट्रॉल, धूम्रपान, मद्यसेवन या कारणांमुळे स्ट्रोकची शक्यता वाढते. मेंदू या शरीरात अनेक प्रकारच्या क्रिया करत असतो. हालचाल, संवादातील समन्वय, शरीराअंतर्गत अवयवांतील समन्वय आदींपैकी एक किंवा अनेक क्रियांवर पक्षाघातामुळे परिणाम होऊ शकतो. काही वेळा हातपाय लुळे पडणे, बोलताना जीभ अडखळणे, तोल जाणे, चेहरा एका बाजूने पडणे अशी लक्षणे दिसू शकतात.

पक्षाघात होणाऱ्या रुग्णांच्या संख्येत मोठी वाढ होत नसली, तरी तरुणांमध्ये हा आजार अधिक प्रमाणात दिसून येत आहे.

लठ्ठपणा, मधुमेह, अतिरिक्त मद्यपान, धूम्रपान हे हृदयविकाराप्रमाणेच पक्षाघातासाठीही जबाबदार ठरत आहेत. याशिवाय ताणतणावाची जीवनशैलीही पक्षाघातामागे महत्त्वाचा घटक ठरते. कामाच्या वेळा, आहार व आरामाकडे झालेले दुर्लक्ष, अपुरी झोप यामुळे तरुणांमध्ये पक्षाघातासारखा आजार वाढीस लागत असल्याची शक्यता आहे. कुटुंबात इतर कोणाला हा आजार होता का, हेदेखील पाहावे लागते. कारण काही वेळा आनुवंशिकतेनेही हा आजार होऊ शकतो. मेंदूतील गाठ विरघळण्यासाठी आवश्यक असलेल्या औषधांचा व उपचारांचा खर्च अधिक आहे. त्यानंतरही मेंदू पूर्ण बरा होण्याची खात्री नसण्याच्या स्थितीत उपचारांचा हा खर्च करणे रुग्णहिताचे ठरते. मात्र पक्षाघाताची लक्षणे वेळेत ओळखणे व रुग्णाला तातडीने उपचारांसाठी आणणे याबाबत जनजागृती होणे गरजेचे आहे.

स्ट्रोक म्हणजे नेमके काय ?

स्ट्रोक हे जगभरातील मृत्यूचे दुसऱ्या क्रमांकाचे आणि अपंगत्वाचे चौथ्या क्रमांकाचे कारण आहे. या पार्श्वभूमीवर या आजाराविषयी जनजागृती होणे गरजेचे आहे. सुरुवातीच्या काळातच म्हणजे गोल्डन अवरमध्ये उपचार झाल्यास पेशंटचा जीव वाचू शकतो. ब्रेन अॅटॅक किंवा सेरेब्रोव्हॅस्क्युलर अॅक्स‌डिंट या नावाने ओळखला जाणारा मेंदूचा पक्षाघात हा मेंदूच्या काही भागाला होणाऱ्या रक्तपुरवठ्यात अडथळा निर्माण झाल्याने व त्यामुळे मेंदूच्या कार्यात बिघाड झाल्याने होणारा हा आजार आहे. घरातील व्यक्तीला पक्षाघाताचा झटका आल्यास सर्वात प्रथम जवळच्या रुग्णालयात दाखल करून त्यानुसार उपचाराला सुरुवात केल्यास त्यानंतरचा धोका टाळता येतो. पक्षाघाताचा झटका किती गंभीर होता, तो मेंदूमधल्या कोणत्या भागात झाला आणि रुग्णाचे वय यावरून या आजारातून कितपत आणि किती कालावधीमध्ये सावरता येईल याचा अंदाज येतो.


अशी घ्या खबरदारी

रक्तदाब नियंत्रित करणे, रक्तातील साखर, आणि कोलेस्ट्रॉल तपासा.
जीवनशैलीत अचूक बदल, खाण्या-पिण्याच्या योग्य सवयी, व्यायामाची जोड, धुम्रपान तसेच मद्यपान टाळा.
वेळेवर उपचार, वेळोवेळी न्युरोलॉजीस्टचा सल्ला घ्या.